طاق کسری بغداد
حتما شما هم نام ایوان مدائن یا طاق کسری را در شعرهای فارسی شنیده‌اید . این بنای باشکوه تاریخی از آثار به جای مانده دوران ساسانیان است که در آن زمان در ایران ساخته شده . امروزه با گذر زمان و تغییر در مرزبندی کشورها طاق کسری در نزدیکی بغداد، پایتخت عراق واقع شده و یکی از مهم ترین جاهای دیدنی این کشور به شمار می‌رود . علت اهمیت این سازه ی تاریخی این است که؛ در آن روزگاران معماران ایرانی با کمترین ابزار و امکانات، بنایی خلق کردند که به عنوان شاهکار مهندسی ایران باستان شناخته می‌شود . در واقع طاق کسری بغداد بزرگترین و بلندترین طاق خشتی دنیاست که در ادامه در مجله گردشگری بلیط اینجا به طور مفصل به معرفی آن خواهیم پرداخت .
طاق کسری کجاست؟
همانطور که در مقدمه هم اشاره کردیم طاق کسری در گذشته در ایران و در شهری به نام تیسفون وجود داشته است . اما در حال حاضر با جدا شدن بخش‌های زیادی از ایران، در عراق و در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی بغداد قرار گرفته . متاسفانه به دلیل بی اهمیتی و بی توجهی به این اثر باستانی مهم در سال‌های اخیر آسیب زیادی به آن وارد شده است . از نظر موقعیت جغرافیایی ایوان مدائن در ساحل شرقی رود دجله و در نزدیکی آرامگاه سلمان فارسی از یاران پیامبر اسلام واقع شده است.
تاریخچه طاق کسری
مهمترین چیزی که در تاریخچه طاق کسری بغداد به بررسی آن خواهیم پرداخت زمان ساخت آن است . بر اساس نوشته‌ای یک فرضیه وجود دارد که این سازه در زمان شاپور اول ساخته شده باشد . اما گفته‌های یک موبد زرتشتی این اطلاعات را به ما می‌دهد که طاق کسری به دستور خسرو پرویز و در سال‌های ۵۹۰ تا ۶۲۸ میلادی بنا گردیده .
گویا خسرو پرویز شخصی به نام فرقان که یکی از معماران مطرح آن روزگار بوده است را به ساخت ایوان مدائن مامور کرده و او در طی حدود ۷ سال این سازه باستانی را ساخته است . نظریه‌های دیگری نیز در مورد زمان ساخت طاق کسری وجود دارد . مثلاً عده‌ای معتقدند که در زمان خسرو انوشیروان ساخته شده و برخی دیگر نیز می گویند این ایوان در زمان اشکانیان بنا و در زمان ساسانیان بازسازی شده است .
بعد از حمله اعراب به ایران و جدا شدن بخشی از خاک کشور و تغییر مرزبندی ها این بنای باستانی مهم و باشکوه از ایران جدا شده و متاسفانه امروزه چیز زیادی جز خرابه‌هایی متروکه از آن باقی نمانده است .
معماری طاق کسری بغداد
درست است که امروز بخش زیادی از این اثر باستانی از بین رفته اما می‌توان حدس زد که چه معماری منحصر به فرد و خاصی داشته است . اصلاً ایوان مدائن نمادی بوده که قدرت و ثروت ساسانیان را در آن روزگار به رخ می‌کشیده است . درحال حاضر فقط ورودی بنا باقی مانده است . ویژگی‌های کلی معماری این بنا به این گونه است که اندازه کلی طاق ۲۵ متر و ارتفاع و بلندی آن ۳۷ متر است . پهنای آن نیز چیزی حدود ۴۳ متر می‌باشد .
گویا در آن روزگاران ساخت طاق نماها یکی از ویژگی‌های معماری بوده . در ساخت طاق کسری به دلیل کمبود چوب ، معماران از حلقه‌های قوس‌دار استفاده کرده اند . یک نکته جالب در مورد متریال استفاده شده در این طاق این است که در ساخت آن فقط از آجر و گچ به کار گرفته شده . امروزه فقط یک طاق فروریخته با یک شکاف بزرگ باقی مانده اما گویا در آن روزگاران این سازه در حقیقت دو طاق بوده است . با توجه به تصاویری که مهندسان از شکل اولیه طاق کسری بازسازی کرده اند اطلاعاتی در مورد معماری آن کشف شده .
ایوان مدائن در گذشته
این سازه باستانی در ابتدا یک کاخ بزرگ شامل چندین ایوان و سالن و اتاق بوده است و بسیاری از مراسم‌ها و جشن‌های آن دوران در آن برگزار می‌شده . همچنین در زمان حمله اعراب به ایران به عنوان مقر فرماندهی سپاه ساسانی مورد استفاده قرار گرفته است . گویا در زمان ساسانیان یک پرده بزرگ و زربافت از این طاق آویزان می‌شده که نشان از شکوه و عظمت امپراتوری ساسانیان داشته .
همچنین دخالت معماران بسیاری از یونان ،رم ،سوریه ،ایران و … باعث شده تلفیقی از معماری این فرهنگ ها در آن به چشم بخورد . در قسمت انتهایی ایوان و در بخش شرقی یک در وجود داشته که به داخل مجموعه و اتاق‌های کوچکتر باز می‌شده . اتاق‌ها نیز با درهای بزرگی به یک تالار باشکوه متصل شده که با طاق ایوان هم عرض بوده است .
به طور کلی طاق کسری یکی از ارزشمندترین نمونه‌های معماری ایران باستان به شمار می‌رود و بلندترین طاق سقفی جهان که با مصالح و ملات ساخته شده لقب دارد.
از شکل ظاهری و نوع معماری این سازه در طول تاریخ الهامات زیادی گرفته شده است . مثلاً طاق موزه ایران باستان نمونه‌ای از آثار الگو گرفته از این سازه است . همچنین سردر ورودی دانشگاه تهران نیز که توسط محسن مقدم باستان شناس برجسته ساخته شده از ایوان مدائن الهام گرفته .
عجایب در معماری ایوان مدائن
آنچه در معماری ایوان مدائن وجود داشته باعث شده بسیاری از مهندسان و معماران امروزی شگفت زده شوند. مثلاً ارتفاعی ۳۷ متری با طول ۵۰ متر بدون داشتن ابزار و امکانات و همچنین دیواری به بلندی ۷ متر این سازه را شگفت انگیز جلوه می‌دهد . همه این‌ها در حالیست که در ساخت ایوان مدائن فقط از آجر و گچ استفاده شده و در طول زمان با وجود جنگ‌ها، حوادث طبیعی زیادی مثل سیل و زلزله و … هنوز هم اثری از این طاق باقی مانده است .
شکاف طاق کسری بغداد
متاسفانه شکافی در این طاق به وجود آمده که آن را به دو قسمت تقسیم کرده است . علت به وجود آمدن آن دلایل زیادی است . از جمله :
قرار گرفتن این سازه مهم در کشور عراق و بی‌توجهی دولت این کشور به آن که باعث فرسودگی بافت و ریزش بنا و ایجاد این شکاف شده.
همچنین جنگ‌های زیاد در کشور عراق در ویرانی این بنای تاریخی نقش زیادی داشته است .
تاثیر عوامل طبیعی مانند سیل ، باران، زلزله و … هم غیر قابل انکار است .
در سال ۲۰۲۱ بخش دیگری از کاخ مدائن نیز فروریخت و باستان شناسان و کارشناسان ایرانی احتمال ریزش کامل بنا را نیز می دهند.
ماجرای ولادت پیامبر اسلام و طاق کسری بغداد
حتماً شما هم اینن ماجرا را شنیده‌اید که همزمان با ولادت حضرت محمد (ص) اتفاق‌های عجیبی در جهان رخ داده است . یکی از این اتفاقات شکسته شدن طاق کسری و فروریختن ۱۴ کنگره آن است . اگرچه نقل قول‌ها در طی زمان دست به دست شده و در مورد صحت و سقم آنها اختلاف نظرهایی وجود دارد .
داستانی در مورد کج بودن دیوان طاق کسرا
در مورد کج بودن دیوار این طاق داستانی تاریخی از زمان پادشاهی ساسانیان وجود دارد که نشان از عدالت و جوانمردی خسرو انوشیروان پادشاه ساسانی است. بر اساس این داستان سازندگان مجبور بودند برای ساخت کاخ خانه‌های اطراف را تخریب کنند. گویا یکی از این خانه ها متعلق به پیرزنی بوده که به هیچ عنوان و با هیچ قیمتی حاضر به فروش خانه خود به حکومت نشده است . وقتی انوشیروان متوجه این ماجرا می‌شود دستور می‌دهد که دیوار کاخ را در محل خانه پیرزن کج ساخته و وارد حریم خانه او نشوند .
برای آشنایی بیشتر با سایر آثار باستانی مهم متعلق به کشورمان به مجله گردشگری بلیط اینجا مراجعه کنید:
و…